
Kinezyterapia, czyli inaczej leczenie ruchem to ogromny dział fizykoterapii, który wykorzystywany jest w wielu schorzeniach. Ćwiczenia czynne, ćwiczenia bierne czy ćwiczenia czynno-bierne to tylko część z szerokiej listy możliwości fizjoterapeutów. W artykule przybliżymy charakterystykę ćwiczeń związanych z kinezyterapią miejscową.
Kinezyterapia miejscowa: ćwiczenia bierne
Trening przy wykorzystaniu tej techniki znajduje zastosowanie w przypadku gdy mięsień nie jest zdolny do skurczu lub gdy skurcz jest śladowy, co uniemożliwia wykonanie ćwiczenia. Podczas tego rodzaju ćwiczeń, osoba pozostaje bierna, ponieważ każdy ruch w stawach wykonywany jest z pomocą fizjoterapeuty lub specjalnej maszyny. Szczególnie chętnie wykorzystywane są szyny cpm, czyli szyny do rehabilitacji kolan, stawu skokowego, stawu nadgarstkowego i nie tylko. Przy użyciu szyn można wykonywać ćwiczenia bierne na wiele części ciała, co znacznie ułatwia fizjoterapię. Skorzystają z niej szczególnie osoby, które uległy długotrwałemu znieruchomieniu, są po zabiegach operacyjnych, lub zmagają się z różnymi chorobami neurologicznymi. Odradza się wykorzystanie tej formy ćwiczeń osobom, u których występuje ostry stan zapalny, gorączka, złamania z niepełnym zrostem, urazy tkanek lub zwichnięcia.
Ćwiczenia bierne wpływają na:
- ułatwienie krążenia krwi,
- zapobieganie odleżynom,
- zachowanie pamięci ruchowej,
- zniwelowanie przykurczów stawowych,
- zachowanie elastyczności mięśni i więzadeł.
Rodzaje ćwiczeń rehabilitacyjnych: Ćwiczenia czynne
Ćwiczenia czynne skupiają się w głównej mierze na kontroli napięcia mięśniowego. Polegają na tym, że osoba rehabilitowana aktywnie wykonuje zestaw ćwiczeń, który został dostosowany do jej indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia. Pacjent angażuje swoje mięśnie i stawy, aby poprawić swoją sprawność fizyczną i zdolność do wykonywania codziennych czynności. Ćwiczenia te obejmują różne formy ruchu, jak rozciąganie, wzmacnianie mięśni, ćwiczenie koordynacji i wytrzymałości.
Najczęściej spotykane sytuacje, w których stosuje się ćwiczenia czynne, to:
- Rehabilitacja po kontuzji lub operacji,
- poprawa ogólnej sprawności,
- zapobieganie przewlekłym problemom zdrowotnym,
- rozwinięcie pamięci ruchowej,
- zwiększenie reakcji na bodźce ruchowe.
Ćwiczenia czynne możemy rozbić na znacznie więcej kategorii. W dalszej części artykułu przybliżamy je wszystkie.
Skuteczna rehabilitacja: Ćwiczenia czynne w odciążeniu
Ćwiczenia z odciążeniem to specyficzna forma aktywności fizycznej, która ma na celu zmniejszenie obciążenia na danym obszarze ciała, umożliwiając pacjentowi wykonywanie ćwiczeń bez nadmiernej presji na mięśnie i stawy.
Ćwiczenia z odciążeniem to ćwiczenia wykonywane w warunkach, w których siła grawitacji jest zmniejszona lub rozłożona w sposób, który zmniejsza obciążenie na dane partie ciała. Przykładowe metody odciążenia obejmują stosowanie wody (ćwiczenia w basenie), ćwiczenia na specjalnych urządzeniach do odciążania ciała, takich jak bieżnie antygrawitacyjne, oraz korzystanie z ortezy lub aparatu stabilizującego.
Odciążenie można uzyskać poprzez wykorzystanie specjalistycznego sprzętu lub ćwiczenia w specjalnym środowisku, które zmniejsza nacisk na określone partie ciała podczas ćwiczeń. Na przykład, ćwiczenia w wodzie pozwalają na wykonywanie ruchów bez takiej presji, jak w przypadku ćwiczeń w sali. Bieżnie antygrawitacyjne umożliwiają kontrolowane zmniejszenie siły grawitacji działającej na ciało.
Głównym celem ćwiczeń z odciążeniem jest umożliwienie pacjentowi aktywności fizycznej i rehabilitacji, jednocześnie minimalizując ryzyko kontuzji lub bólu. Stosuje się je, aby osiągnąć następujące korzyści:
- Odbudowie siły i wytrzymałości,
- Zmniejszeniu obciążenia na stawy,
- Poprawie koordynacji i równowagi
Ćwiczenia z odciążeniem są szczególnie przydatne w przypadku:
- Przyspieszenia powrotu siły mięśniowej,
- zmniejszenie dolegliwości bólowych,
- zapobieganie powstawania przykurczy i odleżyn,
- zwiększenie zakresu ruchu.
Ćwiczenia czynne wolne
Rodzaj treningu samodzielnie wykonywanego przez pacjenta z pełną kontrolą napięcia mięśniowego. W skali Lovetta zyskuje on poziom 3, co oznacza, że pacjent ma pełną kontrolę nad ruchem mięśni, bez nadmiernego napięcia lub osłabienia. Przede wszystkim stosuje się go w sytuacjach, gdzie występuje osłabienie siły mięśniowej, ograniczona ruchomość stawów lub zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej. W jakich celach wykorzystuje się ćwiczenia czynne wolne?
- Zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej: gimnastyka pomaga w poprawie siły mięśniowej pacjenta. Osoby, które doświadczają osłabienia mięśni z powodu urazów, chorób lub braku aktywności fizycznej, mogą korzystać z tych ćwiczeń, aby wzmocnić swoje mięśnie. Dzięki temu mogą poprawić zdolność do wykonywania codziennych czynności i zwiększyć ogólną sprawność fizyczną.
- Poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej: pozwalają pacjentowi na kontrolowanie i poprawę swojej zdolności do efektywnego wykonywania ruchów. Dla osób z zaburzeniami koordynacji nerwowo-mięśniowej, takimi jak osoby po udarach mózgu, ćwiczenia te mogą być niezwykle pomocne w odzyskaniu kontroli nad mięśniami i koordynacji ruchowej.
- Poprawa zakresu ruchu: Wykonywanie ćwiczeń pozwala na stopniowe zwiększanie zakresu ruchu w stawach. To szczególnie istotne dla pacjentów z ograniczoną ruchomością stawów lub po urazach. Poprawa zakresu ruchu przyczynia się do zwiększenia elastyczności i komfortu podczas wykonywania codziennych czynności.
- Ćwiczenia są często integralną częścią procesu rehabilitacji i terapii fizycznej. Pacjenci, którzy wykonują je regularnie pod nadzorem fizjoterapeuty, mogą odczuć znaczną poprawę w siłę mięśni, zakres ruchu i koordynację nerwowo-mięśniową. To pomaga im powrócić do pełnej aktywności i poprawić jakość życia.
Profesjonalna fizjoterapia: Ćwiczenia czynne z oporem
Forma aktywności, w której pacjent wykonuje ruchy samodzielnie, przy pełnej kontroli napięcia mięśniowego, ale musi pokonać dodatkowy opór zewnętrzny. W skali Lovetta oznaczają one poziom 4 lub 5, co oznacza, że pacjent ma pełną kontrolę nad mięśniami i musi pokonać opór, aby wykonać ćwiczenie. Ten opór może być stworzony za pomocą różnych narzędzi i technik, takich jak:
- Ręka terapeuty
- Taśma elastyczna
- Hantle
- Obciążnik
- Maszyna oporowa
- System ciężarkowo–bloczkowy
- Masa własnego ciała
Cele ćwiczeń czynnych z oporem: Głównym celem ćwiczeń czynnych z oporem jest zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej pacjenta. Pokonywanie oporu podczas ćwiczeń stymuluje rozwój mięśni, co przyczynia się do zwiększenia ich siły i wytrzymałości. To może być istotne w procesie rekonwalescencji po urazach, w treningu siłowym czy poprawie ogólnej sprawności fizycznej.
Ćwiczenia samo wspomagane są wykonywane przez pacjenta samodzielnie, ale z pewnym stopniem wsparcia lub pomocy. Stanowią one połączenie pomiędzy ćwiczeniami biernymi (wykonywanymi całkowicie przez terapeutę) a czynnymi (wykonywanymi samodzielnie przez pacjenta). Wspomaganie ruchu może mieć charakter bezpośredni, np. przy pomocy drugiej kończyny, lub pośredni, za pomocą systemu bloczkowego. System bloczkowy nadaje kierunek i pozwala na precyzyjne działanie oraz uzyskanie pełnego zakresu ruchu.
Sposoby wspomagania ruchu:
- Wspomaganie bezpośrednie: W tym przypadku pacjent wykorzystuje jedną kończynę do wspomagania ruchu drugiej. Na przykład, pacjent może użyć zdrowej kończyny, aby pomóc w poruszaniu się osłabioną lub unieruchomioną kończyną.
- Wspomaganie pośrednie za pomocą systemu bloczkowego: System bloczkowy to mechanizm lub urządzenie, które nadaje kierunek ruchowi pacjenta i zapewnia odpowiednie wsparcie. To umożliwia precyzyjne i kontrolowane wykonywanie ruchów.
Kiedy stosuje się ćwiczenia samo wspomagane?
- Przygotowanie do ćwiczeń czynnych wolnych
- Po zabiegach chirurgicznych
- Po długotrwałym unieruchomieniu
- W chorobach neurologicznych
- W chorobach układu krążenia
Cele ćwiczeń samo wspomaganych:
- Zwiększenie zakresu ruchu: Ćwiczenia te pozwalają na stopniowe zwiększanie zakresu ruchu w stawach, co jest istotne po długotrwałym unieruchomieniu lub zabiegach chirurgicznych.
- Poprawa odżywienia tkanek: Ruch stymuluje krążenie krwi i dostarczanie tlenu oraz składników odżywczych do tkanek, co przyczynia się do ich zdrowia i regeneracji.
- Zapobieganie negatywnym skutkom unieruchomienia: Unieruchomienie ciała przez dłuższy okres czasu może prowadzić do spadku masy mięśniowej, osłabienia układu kostno-mięśniowego i innych problemów zdrowotnych. Ćwiczenia samowspomagane pomagają w minimalizowaniu tych negatywnych skutków.
- Uzyskanie rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni: W przypadku spastyczności lub nadmiernego napięcia mięśni, te ćwiczenia pomagają w ich rozluźnieniu i poprawie kontroli nad nimi.